Tất tần tật về hội chứng tăng động giảm chú ý (ADHD)

1. Tổng quan về rối loạn tăng động giảm chú ý

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là một tình trạng ảnh hưởng đến hành vi của con người. Những người bị ADHD có vẻ bồn chồn, gặp khó khăn khi tập trung làm gì đó và có thể hành động bốc đồng. Các triệu chứng của ADHD rất dễ phát hiện ngay từ khi còn nhỏ và có thể rõ hơn khi trẻ tiếp xúc với môi trường mới, chẳng hạn như khi chúng bắt đầu đi học.

Hầu hết các trường hợp được chẩn đoán khi trẻ em dưới 12 tuổi, nhưng đôi khi nó được chẩn đoán muộn hơn. Một số trường hợp không được phát hiện sớm, mà phải đến giai đoạn trưởng thành mới được chẩn đoán mắc hội chứng này. 

Trên thế giới, tỷ lệ thanh thiếu niên mắc chứng ADHD trung bình khoảng 2,2%, trong đó đất nước có tỷ lệ mắc cao nhất là Mỹ với 8,1%, và thấp nhất là Iraq với 0,1%. Tỷ lệ bé trai bị rối loạn tăng động giảm chú ý cao hơn bé gái và xu hướng mắc hội chứng này đang có sự gia tăng ở trẻ nhỏ. 

ADHD có thể ảnh hưởng đến xây dựng tình cảm và các mối quan hệ xã hội, cũng như kết quả học tập của trẻ em và thanh thiếu niên. Chính vì vậy, hiểu biết về hội chứng này, cũng như dấu hiệu và phương pháp điều trị là cực kỳ cần thiết.

2. Nguyên nhân mắc hội chứng ADHD

Nguyên nhân của ADHD chưa được giải thích rõ ràng

Mặc dù chưa có nguyên nhân rõ ràng cho việc mắc hội chứng ADHD, tuy nhiên các nhà khoa học đã đưa ra một số yếu tố có thể liên quan đến việc xuất hiện tình trạng rối loạn tăng động giảm chú ý như:

Yếu tố di truyền: Đã có quan điểm cho rằng một số yếu tố di truyền thừa hưởng từ cha mẹ là vấn đề ảnh hưởng đáng kể trong việc phát triển tình trạng ADHD. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng cha mẹ và anh chị em của một người bị ADHD có nhiều khả năng bị ADHD hơn. Tuy nhiên, vấn đề di truyền này có khả năng liên quan đến nhiều nhóm gen tương đối phức tạp. 

Cấu trúc và chức năng não bộ: Một số nghiên cứu đã xác định điểm khác biệt có thể có trong não của những người bị ADHD so với những người không mắc bệnh này, mặc dù tính chính xác vẫn chưa được khẳng định. Các nghiên cứu liên quan đến quét não đã phát hiện một số vùng não có thể nhỏ hơn ở những người mắc ADHD, trong khi các vùng khác có thể lớn hơn so với người bình thường. Hay một số nghiên cứu khác là chỉ ra rằng những người bị ADHD có thể bị mất cân bằng trong dẫn truyền thần kinh trong não, hoặc các chất dẫn truyền thần kinh có thể không hoạt động bình thường. 

Yếu tố nguy cơ: Một số đối tượng cũng được có nhiều nguy cơ mắc ADHD hơn, bao gồm:

• Sinh non (trước tuần 37 của thai kỳ) hoặc thiếu cân

• Bị động kinh

• Tổn thương não ngay từ trong bụng mẹ hoặc do một chấn thương não bộ nghiêm trọng.

3. Triệu chứng ADHD

Các triệu chứng của tăng động giảm chú ý (ADHD) được chia thành 3 nhóm chính là: 

• Thiếu chú ý (khó tập trung)

• Hiếu động thái quá và bốc đồng

• Kết hợp biểu hiện của 2 triệu chứng trên

Tuy nhiên, theo độ tuổi, các triệu chứng có thể biểu hiện khác nhau đôi chút tuỳ vào giai đoạn phát triển của trẻ và môi trường tiếp xúc của trẻ ở giai đoạn đó. Với trẻ dưới 1 tuổi, các triệu chứng chưa rõ ràng nên việc chẩn đoán sẽ gặp nhiều khó khăn.

Tuy nhiên, từ 3 tuổi trở lên, các biểu hiện của trẻ rõ rệt hơn rất nhiều, chẳng hạn như:

• Biểu hiện thiếu chú ý là thường xuyên lơ đãng, dễ bị phân tâm, không thích hay không muốn tham gia vào những hoạt động yêu cầu sự tập trung cao độ trong một thời gian dài, hay để quên, làm mất sách vở, đồ dùng học tập…

• Biểu hiện của hiếu động thái quá là không ngồi yên được một chỗ, thường xuyên đổi chỗ ngồi trong lớp học, không thể giữ yên lặng khi tham gia các hoạt động tập thể, bé nói nhiều, nói liên tục khiến cho người nghe cảm thấy khó chịu, khó khăn khi phải đợi đến lượt,...

Nhưng để chẩn đoán một trẻ có mắc hội chứng ADHD hay không, không chỉ dựa vào các dấu hiệu trên, mà cần có tiêu chuẩn đánh giá chúng một cách cụ thể, như: 

• Có từ 6 dấu hiệu trở lên thuộc 1 nhóm hoặc nhiều nhóm.

• Các dấu hiệu đã xuất hiện trên 6 tháng.

• Các triệu chứng xảy ra ở nhiều môi trường khác nhau: Nhà, trường học, khu vui chơi,...

• Trẻ đủ điểm khi làm bài test chẩn đoán tăng động giảm chú ý.

Làm bài test là một phương pháp chẩn đoán ADHD

4. Điều trị ADHD

Điều trị chứng rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) có thể giúp làm giảm mức độ trầm trọng các triệu chứng và làm cho tình trạng bệnh ít trở nên nghiêm trọng hơn. Hội chứng này có thể được điều trị bằng thuốc hoặc liệu pháp tâm lý, hoặc phối hợp cả 2. Thường phối hợp các biện pháp sẽ mang lại hiệu quả tốt nhất.

4.1. Điều trị bằng thuốc

Thuốc được sử dụng để điều trị thường thuộc nhóm hướng thần, tiêu biểu là Methylphenidat và Dextroamphetamin.  2 thuốc này đều thuộc nhóm chất kích thích, giúp tăng cường hoạt động trong não, đặc biệt là ở những khu vực đóng vai trò kiểm soát sự chú ý và hành vi, từ đó cải thiện tính hiếu động và hành vi bốc đồng, đồng thời cho phép chúng tập trung tốt hơn.

Khi cho con sử dụng những thuốc này, bạn cần lưu ý về thay đổi liều lượng sử dụng theo từng giai đoạn, vì bác sĩ sẽ thiết kế liều khởi đầu thấp, sau đó tăng dần để đạt hiệu quả tối ưu. bên cạnh đó, việc theo dõi tình trạng bệnh nhân sử dụng thuốc cũng cần được xem trọng để phát hiện và xử lý các tác dụng không mong muốn. Một số tác dụng phụ thường gặp là: 

• Khó ngủ

• Chán ăn, dẫn đến gầy sút cân

• Cảm thấy chán nản, lo lắng hoặc căng thẳng

• Đau dạ dày

• Đau đầu

• Buồn nôn, nôn

Nếu bé gặp một trong những tình trạng trên hoặc bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, hãy liên hệ với các chuyên gia y tế để được hướng dẫn biện pháp xử lý phù hợp.

Nếu con bạn dùng methylphenidate lâu hơn một năm, thuốc có thể làm chậm sự phát triển của bé. Tuy nhiên, tỷ lệ xảy ra nguy cơ này là dưới 10%. Dù vậy, vẫn nên kiểm tra chiều cao cân nặng 6 tháng 1 lần, cũng như tình trạng ăn uống của con để đảm bảo bé vẫn phát triển bình thường. 

Một thuốc khác không thuộc nhóm hướng thần nhưng được sử dụng trong điều trị ADHD là Atomoxetine - chất ức chế tái hấp thu noradrenaline có chọn lọc, làm tăng lượng chất dẫn truyền thần kinh này trong não bộ, từ đó tạo hiệu quả điều trị do noradrenaline có vai trò truyền thông điệp giữa các tế bào não, và tăng lượng chất này có thể hỗ trợ sự tập trung và giúp kiểm soát các xung động. Các thuốc khác có vai trò tương tự, có thể được cân nhắc điều trị là bupropion và venlafaxine.

4.2. Biện pháp điều trị không dùng thuốc

Tâm lý trị liệu: Biện pháp này giúp bé có cái nhìn cởi mở và tích cực hơn về trình trạng rối loạn tăng động giảm chú ý mà bản thân đang gặp phải. Cùng với đó, trẻ ADHD thường gặp khó khăn khi xây dựng mối quan hệ xã hội, nên việc tham gia tâm lý trị liệu để có một tâm lý vững và ổn định sẽ giúp bé bình tĩnh hơn trong xử lý bất đồng từ các mối quan hệ này.

Liệu pháp quản lý hành vi giúp con giám sát hành vi của mình

Liệu pháp quản lý hành vi: Mục tiêu của liệu pháp này là dạy bé cách giám sát hành vi của mình và thay đổi những hành vi đó một cách thích hợp. Nó thường bao gồm quản lý hành vi, sử dụng một số phần thưởng để khuyến khích bé cố gắng kiểm soát tình trạng ADHD. Với liệu pháp này, trước hết ba mẹ và thầy cô cần xác định hành vi muốn khuyến khích bé. Tiếp theo là trao thưởng khi bé thực hiện đúng hành vi này. 

5. Chế độ dinh dưỡng dành cho trẻ ADHD

5.1. Giàu protein

 Thực phẩm giàu protein - thịt bò nạc, thịt lợn, thịt gà, cá, trứng, đậu, các loại hạt và các sản phẩm từ sữa - có thể có tác dụng hữu ích đối với các triệu chứng của tăng động giảm chú ý.  Thực phẩm giàu protein được não sử dụng để tạo ra chất dẫn truyền thần kinh - là những chất giúp các tế bào thần kinh trong não bộ sử dụng để liên lạc với nhau. Protein có thể ngăn chặn sự gia tăng lượng đường trong máu, làm tăng chứng hiếu động thái quá. Ăn protein vào bữa sáng sẽ giúp cơ thể sản xuất chất dẫn truyền thần kinh đánh thức não bộ. Vì vậy, thiết kế chế độ ăn giàu protein, đặc biệt là chó bữa sáng sẽ mang đến những tác động tích cực đến tình trạng của trẻ.

5.2. Bổ sung Omega 3 

Omega-3 là chất béo thiết yếu đóng vai trò quan trọng cho chức năng bình thường của não. Chúng được gọi là axit béo “thiết yếu” vì cơ thể phải lấy từ thức ăn, chứ không thể tự tổng hợp. Nghiên cứu cho thấy rằng trẻ em bị ADHD có nồng độ omega-3 trong máu thấp hơn so với trẻ em không bị hội chứng này. Cùng với đó, Omega-3 có thể cải thiện một số khía cạnh của hành vi ADHD: hiếu động thái quá, bốc đồng và tập trung. Vì vậy, nếu bé không thích ăn cá, việc bổ sung Omega 3 từ các thực phẩm bổ sung với liều lượng được khuyến cáo là cần thiết.

5.3.Giàu vitamin và khoáng chất 

Một số chuyên gia khuyên những người bị ADHD nên bổ sung 100% vitamin và khoáng chất ngoài chế độ ăn mỗi ngày. Tuy nhiên, các chuyên gia dinh dưỡng khác cho rằng những người có chế độ ăn uống cân bằng thì không cần bổ sung vitamin hoặc vi chất dinh dưỡng. Tuy nhiên, cho dù tồn tại ở dạng sản phẩm bổ sung hay thực phẩm, vitamin và khoáng chất vẫn cần được chú trọng bổ sung đầy đủ trong chế độ hằng ngày.

5.4. Các thực phẩm cần tránh

Chất phụ gia thực phẩm: Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng màu thực phẩm và các chất bảo quản đã làm cho một số trẻ em hiếu động hơn. Nhưng các tác động khác nhau tùy theo độ tuổi của bệnh nhân và loại chất phụ gia. Dựa trên nghiên cứu này và một số nghiên cứu khác, Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ đồng ý rằng loại bỏ chất bảo quản và chất tạo màu thực phẩm khỏi chế độ ăn uống là một lựa chọn hợp lý cho trẻ ADHD. Một số chuyên gia khuyến cáo những người bị ADHD nên tránh những chất này:

• Chất tạo màu nhân tạo, đặc biệt là đỏ và vàng

• Phụ gia thực phẩm như aspartame, mì chính (bột ngọt). 

Đường : Một số trẻ em trở nên hiếu động sau khi ăn kẹo hoặc thức ăn có đường khác. Tuy nhiên, không có bằng chứng nào cho thấy đây là nguyên nhân của ADHD . Để có dinh dưỡng tổng thể tốt nhất, thực phẩm có đường nên là một phần nhỏ trong chế độ ăn uống của cả gia đình. Bạn có thể thử cắt khẩu phần chứa đường trong chế độ ăn của trẻ để xem các triệu chứng có cải thiện không. 

Nên hạn chế các thực phẩm chứa nhiều đường

Cafein: Theo một số nghiên cứu, lượng nhỏ cafein có thể giúp giảm một số triệu chứng ADHD ở trẻ em. Nhưng các tác dụng phụ của caffeine mang lại lớn hơn lợi ích mà nó có. Khi bé dùng thuốc điều trị ADHD, caffeine có thể làm cho một số tác dụng phụ trở nên tồi tệ hơn.

6. Một số vấn đề tâm lý thường gặp ở trẻ ADHD

Gặp khó khăn khi học: Trẻ bị tăng động giảm chú ý thường gặp một số tình trạng khiến việc học trở nên khó khăn hơn. Một số vấn đề thường gặp là khó đọc, khó học số hay khó viết,...Do đó, các thầy cô dạy trẻ cần có biện pháp điều chỉnh thích hợp như điều chỉnh phương pháp  giảng dạy, hướng dẫn kỹ năng học tập và tăng cường hợp tác giữa phụ huynh với giáo viên.

Dễ rơi vào trạng thái lo lắng: Những người bị hội chứng tăng động giảm chú ý thường gặp khó khăn trong xây dựng và mối quan hệ xã hội, học tập, sinh hoạt hằng ngày,.. Điều này dễ khiến bé rơi vào trạng thái lo lắng, chán chường do cảm thấy bản thân kém cỏi, hay không được yêu thương. Hãy cho con thấy tình thương của bạn bằng những cử chỉ âu yếm, những lời nói động viên khi con làm sai, cũng như tán dương kịp thời khi con hoàn thành nhiệm vụ được giao. Cùng với đó, cho con tham gia các môn học, các chương trình phù hợp với sở trường để nâng cao sự tự tin, sự tự hào về bản thân cho bé yêu nhà bạn.

Trên đây là những thông tin hữu ích về hội chứng tăng động giảm chú ý (ADHD) ở trẻ. Rất mong bài viết sẽ mang đến kiến thức bổ ích giúp ba mẹ trong hành trình nuôi con khôn lớn.